จากหลักฐานทางโบราณคดีเบื้องต้น ได้พบร่องรอยของชุมชนโบราณในปัตตานีที่อำเภอยะรัง คือเมืองโบราณยะรัง เป็นเมืองพุทธศาสนถานมหายานเป็นเมืองที่มีความเจริญ ในช่วง พ.ศ. 700-1400 เป็นเมืองโบราณซ้อนทับกัน 3 เมือง ตั้งแต่บ้านวัดที่เก่าแก่ที่สุด บ้านจาเละ และบ้านประแว ในนี้มีโบราณสถานกว่า 40 แห่ง ในช่วงพุทธศตวรรษที่ 13 มีความเจริญรุ่งเรือง มีศูนย์กลางการปกครองที่โกตามะลิฆา (Kota Malikha) ใน ตำนานมะโรงมหาวงศ์ มีชื่อ "ลังกาสุกะ" ซึ่งเจริญขึ้นมาร่วมสมัยกับยุคสหพันธรัฐเมืองท่าศรีวิชัย โดยมีพื้นฐานบ้านเมืองแรกเริ่มเก่าไปถึงพุทธศตวรรษที่ 12 ที่บริเวณเมืองโบราณบ้านวัด 

ต่อมาพุทธศตวรรษที่ 18–20 เปลี่ยนไปรับอิทธิพลของอิสลาม และย้ายเมืองไปที่บ้านกรือเซะหรือหมู่บ้านปะตะนี เนื่องจากตั้งอยู่ใกล้ชายทะเลและปากแม่น้ำปัตตานีมากกว่าเมืองโกตามะลิฆา เมืองท่านี้มึความโดดเด่นในช่วงพุทธศตวรรษที่ 22 ถึงต้นพุทธศตวรรษที่ 23 เมืองมีความเข้มแข็งพอที่จะต้านการรุกรานของรัฐที่ใหญ่โตกว่าอย่างกรุงศรีอยุธยา เมืองในยุคนี้มีประชากรต่างชาติต่างภาษาอพยพเข้ามาเป็นจำนวนมาก โดยเฉพาะจีน ที่กลายมาเป็นชุมชนใหญ่ชุมชนหนึ่งในปัตตานี มีเหตุการณ์สำคัญอย่างกลุ่มโจรสลัดจากฝูเจียน นําโดยหลิน เต้า-เฉียน ได้อพยพหนีการปราบปรามของราชวงศ์หมิง ไปยึดเมืองปัตตานีไว้ได้เป็นระยะเวลาหนึ่ง ประมาณ พ.ศ. 2116–2163 ชาวปัตตานีรู้จักในฐานะตํานานเรื่อง เจ้าแม่ลิ้มกอเหนี่ยว และการสร้างปืนใหญ่นางพญาตานี

อาณาจักรปัตตานีอยู่ในฐานะประเทศราชของกรุงศรีอยุธยา ลักษณะความสัมพันธ์ขึ้นอยู่กับความเข้มแข็งของไทย คราวใดไทยอ่อนแอหรือเกิดความวุ่นวายในราชธานี ปัตตานีก็จะถือเป็นอิสระ เมื่อเริ่มสมัยรัตนโกสินทร์ฝ่ายไทยก็ยกทัพไปปราบ จึงได้ปัตตานีมาเป็นส่วนหนึ่งของไทยอีกครั้ง จากนั้นมาไทยเริ่มปรับปรุงระบบควบคุมปัตตานีให้รัดกุมขึ้นเป็นลำดับ จนในสมัยรัชกาลที่ 5 ได้มีการตั้งมณฑลปัตตานี

ที่ตั้ง

ปัตตานีเป็นหนึ่งในห้าจังหวัดชายแดนภาคใต้ ตั้งอยู่ริมฝั่งทะเลตะวันออกของภาคใต้สุด ติดกับทะเลจีนใต้ อยู่ห่างจากกรุงเทพโดยทางรถยนต์ประมาณ 1,055 กิโลเมตร หรือ 1,025 กิโลเมตรโดยทางรถไฟ (สถานีรถไฟโคกโพธิ์)

1. อำเภอเมืองปัตตานี
   โทรศัพท์ : 02-221-0151-8
   โทรสาร. : 02-226-2810
   อีเมล: webmaster@dopa.go.th
   สายตรงศูนย์ดำรงธรรม 1567
   
   
2. อำเภอโคกโพธิ์
   ที่ว่าการอำเภอโคกโพธิ์ หมู่ที่ 7 ตำบลโคกโพธิ์ อำเภอโคกโพธิ์
   จังหวัดปัตตานี 94120
   โทรศัพท์ : 0-7343-1200
   โทรสาร : 0-7343-1200
   อีเมล : -
   สายตรงศูนย์ดำรงธรรม 1567  
   
   
3. อำเภอหนองจิก
   ที่ว่าการอำเภอหนองจิก หมู่ที่ 1 ตำบลตุยง อำเภอหนองจิก
   จังหวัดปัตตานี 94170
   โทรศัพท์ : 0-7343-7032
   โทรสาร: 0-7343-7032,0-7343-7100
   อีเมล :
   สายตรงศูนย์ดำรงธรรม 1567  
   
   
4. อำเภอปะนาเระ
   ที่ว่าการอำเภอปะนาเระ หมู่ที่ 1 ตำบลปะนาเระ อำเภอปะนาเระ
   จังหวัดปัตตานี 94130
   โทรศัพท์ : 0-7349-9015
   โทรสาร: 0-7349-9015
   อีเมล :
   สายตรงศูนย์ดำรงธรรม 1567  
   
   
5. อำเภอมายอ
   ที่ว่าการอำเภอมายอ ถนน ยะรัง-มายอ ตำบลมายอ อำเภอมายอ
   จังหวัด ปัตตานี 94140
   โทรศัพท์ : 0-7349-7015
   โทรสาร: 0-7349-7015
   อีเมล:-
   สายตรงศูนย์ดำรงธรรม 1567  
   
   
6. อำเภอทุ่งยางแดง
   ที่ว่าการอำเภอทุ่งยางแดง หมู่ที่ 1 ตำบลตะโละแมะนา อำเภอทุ่งยางแดง
   จังหวัดปัตตานี 94140
   โทรศัพท์: 0-7348-9015
   โทรสาร: 0-7348-9015
   อีเมล: -
   สายตรงศูนย์ดำรงธรรม 1567  
   
   
7. อำเภอสายบุรี
   ที่ว่าการอำเภอสายบุรี ถนนลูกเสือ ตำบลตะลุบัน อำเภอสายบุรี
   จังหวัด ปัตตานี 94110
   โทรศัพท์ : 0-7341-1008
   โทรสาร: 0-7341-1405
   อีเมล:
   สายตรงศูนย์ดำรงธรรม 1567 
    
   
8. อำเภอไม้แก่น
   ที่ว่าการอำเภอไม้แก่น หมู่ที่ 1 ตำบลไทรทอง อำเภอไม้แก่น
   จังหวัดปัตตานี 94220
   โทรศัพท์ : 0-7348-1015
   โทรสาร: 0-7348-1015
   อีเมล:
   สายตรงศูนย์ดำรงธรรม 1567  
   
   
9. อำเภอยะหริ่ง
   ที่ว่าการอำเภอยะหริ่ง หมู่ที่ 1 ถนนรามโกมุท ตำบลยามู อำเภอยะหริ่ง
   จังหวัดปัตตานี 94150
   โทรศัพท์ : 0-7349-1093
   โทรสาร: 0-7349-1093
   อีเมล: -
   สายตรงศูนย์ดำรงธรรม 1567  
   
   
10. อำเภอยะรัง
    ที่ว่าการอำเภอยะรัง ถนนสิโรรส ตำบลยะรัง อำเภอยะรัง
    จังหวัดปัตตานี 94160
    โทรศัพท์ : 0-7343-9222
    โทรสาร: 0-7343-9222
    อีเมล:
    สายตรงศูนย์ดำรงธรรม 1567  
    
    
11. อำเภอกะพ้อ
    ที่ว่าการอำเภอกะพ้อ หมู่ที่ 2 ตำบลกะรุบี อำเภอกะพ้อ
    จังหวัดปัตตานี 94230
    โทรศัพท์ : 0-7349-4099 0-7349-4239
    โทรสาร: 0-7349-4099
    อีเมล: -
    สายตรงศูนย์ดำรงธรรม 1567  
    
    
12. อำเภอแม่ลาน
    ที่ว่าการอำเภอแม่ลาน หมู่ที่ 4 ตำบลแม่ลาน อำเภอแม่ลาน
    จังหวัดปัตตานี 94180
    โทรศัพท์ : 0-7335-6101, 0-7333-0350
    โทรสาร: 0-7335-6101
    อีเมล: -
    สายตรงศูนย์ดำรงธรรม 1567